Geschiedenis wagenveer Vlaardingen

Naar aanleiding van de foto's van Rinus Noordhoek kreeg ik in december 2009 een reactie van Simon Plomp over het wagenveer van Vlaardingen, het verhaal is zo mooi dat ik Simon gevraagd heb of ik het hier mocht plaatsen.

©Rinus Noordhoek

Hij gaf toestemming dus hierbij het verhaal. Hieronder de reactie van Simon. 

Vond foto’s van het oude wagenveer van Vlaardingen. Heel leuk zeg! Ik heb daar vroeger gewoond en (als kind) die vreemde veerboten meegemaakt. Ben er zelf vaak genoeg mee heen-en-weer gegaan en stond ook soms urenlang te kijken naar het schouwspel van aan- en afvarende ponten en de drommen auto’s, brommers, fietsen en ook voetgangers. Het waren heel oude veerboten die van origine gevaren hebben op de stadslijn Rotterdam Parkkade naar Charloisse hoofd. (we hebben het dan over wagenveer 3, 4 en 5 !) Bouwjaar ca. 1922-1924. Dan moet je denken aan de periode ca.1925 – ca. 1941. Door het gereedkomen van de Rijn- en Maashaven was er geen directe wegverbinding meer vanaf de (nog altijd bestaande!!) veerstoep op Katendrecht naar de Brielselaan. Daardoor raakte dat veer in onbruik, mede ook door het gereedkomen van de Maasbruggen. Vanaf ca. 1925 hebben ze gevaren op de locatie waar nu de Maastunnel ligt, dus van de Parkkade schuin over naar het Charloisse hoofd. Toen in 1941 de Maastunnel gereed kwam werden de veerboten voor de tweede keer opgedoekt. Ze werden opgelegd in de zgn. Spidohaven. Deze bestaat inmiddels niet meer, maar was een korte haven ter linker zijde van de Maastunnel (zuidkant) gezien vanaf zuid naar noord. Op die plek staan nu nieuwe flatwoningen.

Hier zie je het eerste wagenveer onderweg naar Katendrecht rond 1903. Let op de zeilboot op de achtergrond!

Door de almaar uitbreidende Rotterdamse haven werd de "omweg" om in de Botlek/Pernis te komen veel te lang. Daarom besloot het gemeentelijk havenbedrijf Rotterdam zo rond 1950 om opnieuw de stokoude wagenveren in te gaan zetten, nu op een dubbele lijndienst over de Nieuwe Maas bij Vlaardingen. Vertrokken werd vanaf Vlaardingse kant direct links van het nog altijd bestaande Delta Hotel. Je kon met een lijn naar recht naar de overkant (Vondelingenweg) of schuin naar rechts (Pakhuismeesteren). De speciale veerhaven zijn heden ten dage nog altijd te zien. De veerhaven aan Vlaardingse kant is al in de late 70-er jaren gedempt en is nu een wandelparkje. De wagenveren hebben daar gevaren tot 1967. Toen werd de Beneluxtunnel geopend en hield de veerdienst onmiddellijk op. Hierna hebben de wagenveren nooit meer dienst gedaan. Een wagenveer is later verbouwd tot blusfort om branden op schepen en raffinaderijen te blussen. Inmiddels is ook dit wagenveer allang gesloopt omdat het absoluut niet voor deze taak geschikt was en nooit voldaan heeft.

Hier zie je het eerste wagenveer bij het Noordereiland rond 1900. Dit was een proefvaart! Let op de sleepboten voor en achter, het voer zelf nog niet.

Nu iets over de wagenveren (boten) zelf.

Het waren zeer opvallende, aparte veerponten. Het meest bijzondere is nog wel, dat het "dubbeldekkers" waren waarbij het onderdek niet fungeerde als auto/passagiersdek. Alleen het bovendek was hiervoor geschikt. Het onderdek was het eigenlijke schip. De boeg/romp met machinekamers. Het bovendek "hing" of eigenlijk "zweefde" los boven het onderdek. En nu komt het: Door eb- en vloedbewegingen liggen veerboten nooit gelijk met de walkant. Maar deze "wagenveren" konden dit zwevende bovendek omhoog of omlaag laten gaan. Dus: steeg het water-> dek ging omlaag. Zakte het water -> dek ging omhoog. Daarom hebben deze wagenveren (zie foto’s) geen in het water aflopende veerstoepen of (zoals in Maassluis) 6 veerstoepen in allerlei verschillende hoogten. Ze hebben een veerstoep nodig die "FUIK" werd genoemd. Een rechte veerstoep, steil aflopend naar beneden met wijd uitlopende, houten wanden die "REMMINGEN" werden genoemd. Net vangarmen waren dat. Deze remmingen beschermden het wagenveer tegen de sterke zijstromingen die op de Nieuwe Maas voorkomen. Ook "remden" deze remmingen het veer als het door de sterke zijstroom of stormwind niet recht voor de steiger kon komen. Het veer schuurde dan langs die dikke houten wanden (kraken en piepen !!!) en remde inderdaad zo af en werd automatisch "recht" voor de steiger geleid. Was altijd een heel spektakel als het waaide. Maar hoe kwam dat nou, dat remmen en schuren: Wel, de wagenveren waren sterk verouderd. (daarover straks meer). Ze hadden bijvoorbeeld geen zijschroeven (vandaar die uiterste zijwind- en zijstroomgevoeligheid). Ze hadden twee motoren/schroeven en roeren, aan iedere voor/achterkant een. Verder waren ze door de constructie hoog, instabiel en zeer windgevoelig. Een tankauto aan de zijkant…… en het hele wagenveer hing gelijk scheef.  Men heeft geprobeerd aan die bestuurbaarheid nog wat te verbeteren, maar dat heeft nooit geleid tot een groot succes.

Ze waren lomp, moeilijk bestuurbaar, hadden geen radar (!!!) Bij mist stond de matroos met een stok te "prikken" of de remming niet per ongeluk geramd werd, want zien kon de kaptein hem namelijk niet, zo boven vanuit dat kraaienest bij flinke mist. De fiets/voetgangersgedeelten aan de zijkanten zijn er later, jaren ’30 dacht ik, pas aangehangen en horen eigenlijk niet bij het oorspronkelijke model. De op- en afrijkleppen werden met de hand, d.m.v. een groot draaiorgelrad, bediend. Als je op de foto’s kijkt, zie je links en rechts van de kade een soort bovenleidingportalen. Daar kwam natuurlijk geen stroom door, maar er hingen touwen (tuien) aan, die, als het wagenveer was aangemeerd, het veer wat op zijn plaats moest houden. Een soort borging dat het niet opeens afdreef met alle gevolgen van dien…

Hier een uit 1911 je zie het wagenveer aankomen te Katendrecht.

Goed zie je nu dat dit veer geen eigen rijkleppen had. Ook zie je rechts zo’n "remming" en let vooral eens op de "Stad Rotterdam" op de achtergrond…… voorloorlogs Rotterdam! Je ziet ook het grote draaihek waar ik het over had waardoor je niet van het dek af kon vallen en je ziet de mensen gewoon op het dek "staan". En natuurlijk: alles handbediend door veerlieden. Bijna geen auto’s………. 1911….. weet je nog? Die waren er toen niet zoveel!

Dan de geschiedenis van het principe wagenveer:

Vanaf ca. 1925 hebben wagenveren 3, 4 en 5 gevaren. Allen waren oorspronkelijk gebouwd als stoomboten, zonder fiets/voetgangersgedeelten. (Als voetganger stond je gewoon midden op het autodek) Later zijn de wagenveren 3 en 4 omgebouwd met dieselmotoren. Wagenveer 5 is tot aan het eind van zijn leven (1978) stoompont gebleven. Wagenveer 3 voer volgens mij de "lange" dienst van Vlaardingen naar Pakhuismeesteren (dus schuin rechtsaf). Wagenveer 4 voer volgens mij de korte dienst naar Vondelingenweg (dus recht heen en weer). Wagenveer 5 was een reserveboot en heeft maar weinig in Vlaardingen gevaren.

In Vlaardingen bij het Deltahotel.

Maar waar zijn wagenveer 1 en 2 dan? Die zijn er wel zeker geweest.

Dit waren de allereerste type wagenveren. Zij hebben uitsluitend gevaren van de veerhaven naar Katendrecht. De tijd is dan ca. 1900-1925. Tot 1931 is er incidenteel (spitsuren) nog gevaren.

Ze zagen er in grote lijnen net zo uit als de "Vlaardingse" wagenveren, zij het dat ze nog iets groter en lomper waren. Ook zij hadden geen aparte voetgangersgedeeltes, maar ook hadden deze wagenveren oorspronkelijk geen RIJKLEPPEN! Het dek hield ineens op. Het werd door een handbediend draaihek afgeschermd. Als die wagenveren aan de kant kwamen werd er van de walkant een klein rijklepje neergelaten. De rijklep zat dus op de wal i.p.v. op de boot. Deze wagenveren hebben zo maar kort gevaren. Dat gedoe met die rijkleppen was gewoon een mislukking, maar ook het hydraulische gedeelte wat dat rijdek op-en neer bewoog was een drama. Ze zijn later, ca. 1917, verbouwd en kregen toen ook aangehangen rijkleppen, mede omdat ook het auto/vrachtautoverkeer op gang begon te komen. Deze allereerste veren (1 en 2) hadden echte "schroefpoten" om het rijdek omhoog te schroeven. In de praktijk werkte dit evenwel niet. Veel slijtage en mankementen waardoor het onderhoud de pan uit rees. Daarom zijn de no. 1 en 2 al vrij snel vervangen door de 3,4 en 5, standaard met rijkleppen aan boord, en een nieuw hydraulisch schroefsysteem (liep via tandwielen langs die staanders i.p.v. losse schroeven aan de onderkant).

Hier de wagenveren in Madurodam.

Het systeem van het wagenveer was een uitvinding uit het eind van de 19e eeuw van gemeentewerken Rotterdam naar een al bestaand voorbeeld wat in Engeland voer op de rivier Clyde. Men had namelijk steeds meer problemen bij het Katendrechtse veer met de paard-en-wagens. Bij laag of hoog water hadden die steeds meer moeite om op of van de veerboot af te komen. Auto’s bestonden er namelijk niet. De Wagenveren zijn dus eigenlijk ontworpen voor paard en wagen en NIET voor auto’s/vrachtwagens!! Door nu de hoogte van de boot aan te passen aan de stand van het water kwam de veerboot altijd recht voor de steiger te liggen waardoor de paarden heel makkelijk op- en af konden rijden! De bestuurbaarheid van dergelijke vaartuigen is altijd een probleem gebleven. Bij mijn weten varen er nergens in de wereld meer soortgelijke ponten. Eigenlijk best jammer, want het waren absoluut unieke ontwerpen!

Laatste vaart van het wagenveer met Koningin Juliana aan boord.

foto’s en tekst ©Simon Plomp archief Jos Telleman

Hier kunt u anno 2020 meevaren met de 

Fram