Google Website Translator

zondag 29 april 2012

Geschiedenis wagenveer Vlaardingen

Naar aanleiding van de foto's van Rinus Noordhoek kreeg ik in december 2009 een reactie van Simon Plomp over het wagenveer van Vlaardingen, het verhaal is zo mooi dat ik Simon gevraagd heb of ik het hier mocht plaatsen.
©Rinus Noordhoek

Hij gaf toestemming dus hierbij het verhaal. Hieronder de reactie van Simon. 
Vond foto’s van het oude wagenveer van Vlaardingen. Heel leuk zeg! Ik heb daar vroeger gewoond en (als kind) die vreemde veerboten meegemaakt. Ben er zelf vaak genoeg mee heen-en-weer gegaan en stond ook soms urenlang te kijken naar het schouwspel van aan- en afvarende ponten en de drommen auto’s, brommers, fietsen en ook voetgangers. Het waren heel oude veerboten die van origine gevaren hebben op de stadslijn Rotterdam Parkkade naar Charloisse hoofd. (we hebben het dan over wagenveer 3, 4 en 5 !) Bouwjaar ca. 1922-1924. Dan moet je denken aan de periode ca.1925 – ca. 1941. Door het gereedkomen van de Rijn- en Maashaven was er geen directe wegverbinding meer vanaf de (nog altijd bestaande!!) veerstoep op Katendrecht naar de Brielselaan. Daardoor raakte dat veer in onbruik, mede ook door het gereedkomen van de Maasbruggen. Vanaf ca. 1925 hebben ze gevaren op de locatie waar nu de Maastunnel ligt, dus van de Parkkade schuin over naar het Charloisse hoofd. Toen in 1941 de Maastunnel gereed kwam werden de veerboten voor de tweede keer opgedoekt. Ze werden opgelegd in de zgn. Spidohaven. Deze bestaat inmiddels niet meer, maar was een korte haven ter linker zijde van de Maastunnel (zuidkant) gezien vanaf zuid naar noord. Op die plek staan nu nieuwe flatwoningen.
Hier zie je het eerste wagenveer onderweg naar Katendrecht rond 1903. Let op de zeilboot op de achtergrond!
Door de almaar uitbreidende Rotterdamse haven werd de "omweg" om in de Botlek/Pernis te komen veel te lang. Daarom besloot het gemeentelijk havenbedrijf Rotterdam zo rond 1950 om opnieuw de stokoude wagenveren in te gaan zetten, nu op een dubbele lijndienst over de Nieuwe Maas bij Vlaardingen. Vertrokken werd vanaf Vlaardingse kant direct links van het nog altijd bestaande Delta Hotel. Je kon met een lijn naar recht naar de overkant (Vondelingenweg) of schuin naar rechts (Pakhuismeesteren). De speciale veerhaven zijn heden ten dage nog altijd te zien. De veerhaven aan Vlaardingse kant is al in de late 70-er jaren gedempt en is nu een wandelparkje. De wagenveren hebben daar gevaren tot 1967. Toen werd de Beneluxtunnel geopend en hield de veerdienst onmiddellijk op. Hierna hebben de wagenveren nooit meer dienst gedaan. Een wagenveer is later verbouwd tot blusfort om branden op schepen en raffinaderijen te blussen. Inmiddels is ook dit wagenveer allang gesloopt omdat het absoluut niet voor deze taak geschikt was en nooit voldaan heeft.

Hier zie je het eerste wagenveer bij het Noordereiland rond 1900. Dit was een proefvaart! Let op de sleepboten voor en achter, het voer zelf nog niet.

Nu iets over de wagenveren (boten) zelf.
Het waren zeer opvallende, aparte veerponten. Het meest bijzondere is nog wel, dat het "dubbeldekkers" waren waarbij het onderdek niet fungeerde als auto/passagiersdek. Alleen het bovendek was hiervoor geschikt. Het onderdek was het eigenlijke schip. De boeg/romp met machinekamers. Het bovendek "hing" of eigenlijk "zweefde" los boven het onderdek. En nu komt het: Door eb- en vloedbewegingen liggen veerboten nooit gelijk met de walkant. Maar deze "wagenveren" konden dit zwevende bovendek omhoog of omlaag laten gaan. Dus: steeg het water-> dek ging omlaag. Zakte het water -> dek ging omhoog. Daarom hebben deze wagenveren (zie foto’s) geen in het water aflopende veerstoepen of (zoals in Maassluis) 6 veerstoepen in allerlei verschillende hoogten. Ze hebben een veerstoep nodig die "FUIK" werd genoemd. Een rechte veerstoep, steil aflopend naar beneden met wijd uitlopende, houten wanden die "REMMINGEN" werden genoemd. Net vangarmen waren dat. Deze remmingen beschermden het wagenveer tegen de sterke zijstromingen die op de Nieuwe Maas voorkomen. Ook "remden" deze remmingen het veer als het door de sterke zijstroom of stormwind niet recht voor de steiger kon komen. Het veer schuurde dan langs die dikke houten wanden (kraken en piepen !!!) en remde inderdaad zo af en werd automatisch "recht" voor de steiger geleid. Was altijd een heel spektakel als het waaide. Maar hoe kwam dat nou, dat remmen en schuren: Wel, de wagenveren waren sterk verouderd. (daarover straks meer). Ze hadden bijvoorbeeld geen zijschroeven (vandaar die uiterste zijwind- en zijstroomgevoeligheid). Ze hadden twee motoren/schroeven en roeren, aan iedere voor/achterkant een. Verder waren ze door de constructie hoog, instabiel en zeer windgevoelig. Een tankauto aan de zijkant…… en het hele wagenveer hing gelijk scheef.  Men heeft geprobeerd aan die bestuurbaarheid nog wat te verbeteren, maar dat heeft nooit geleid tot een groot succes.
Ze waren lomp, moeilijk bestuurbaar, hadden geen radar (!!!) Bij mist stond de matroos met een stok te "prikken" of de remming niet per ongeluk geramd werd, want zien kon de kaptein hem namelijk niet, zo boven vanuit dat kraaienest bij flinke mist. De fiets/voetgangersgedeelten aan de zijkanten zijn er later, jaren ’30 dacht ik, pas aangehangen en horen eigenlijk niet bij het oorspronkelijke model. De op- en afrijkleppen werden met de hand, d.m.v. een groot draaiorgelrad, bediend. Als je op de foto’s kijkt, zie je links en rechts van de kade een soort bovenleidingportalen. Daar kwam natuurlijk geen stroom door, maar er hingen touwen (tuien) aan, die, als het wagenveer was aangemeerd, het veer wat op zijn plaats moest houden. Een soort borging dat het niet opeens afdreef met alle gevolgen van dien…
Hier een uit 1911 je zie het wagenveer aankomen te Katendrecht.

Goed zie je nu dat dit veer geen eigen rijkleppen had. Ook zie je rechts zo’n "remming" en let vooral eens op de "Stad Rotterdam" op de achtergrond…… voorloorlogs Rotterdam! Je ziet ook het grote draaihek waar ik het over had waardoor je niet van het dek af kon vallen en je ziet de mensen gewoon op het dek "staan". En natuurlijk: alles handbediend door veerlieden. Bijna geen auto’s………. 1911….. weet je nog? Die waren er toen niet zoveel!

Dan de geschiedenis van het principe wagenveer:
Vanaf ca. 1925 hebben wagenveren 3, 4 en 5 gevaren. Allen waren oorspronkelijk gebouwd als stoomboten, zonder fiets/voetgangersgedeelten. (Als voetganger stond je gewoon midden op het autodek) Later zijn de wagenveren 3 en 4 omgebouwd met dieselmotoren. Wagenveer 5 is tot aan het eind van zijn leven (1978) stoompont gebleven. Wagenveer 3 voer volgens mij de "lange" dienst van Vlaardingen naar Pakhuismeesteren (dus schuin rechtsaf). Wagenveer 4 voer volgens mij de korte dienst naar Vondelingenweg (dus recht heen en weer). Wagenveer 5 was een reserveboot en heeft maar weinig in Vlaardingen gevaren.
In Vlaardingen bij het Deltahotel.
Maar waar zijn wagenveer 1 en 2 dan? Die zijn er wel zeker geweest.
Dit waren de allereerste type wagenveren. Zij hebben uitsluitend gevaren van de veerhaven naar Katendrecht. De tijd is dan ca. 1900-1925. Tot 1931 is er incidenteel (spitsuren) nog gevaren.
Ze zagen er in grote lijnen net zo uit als de "Vlaardingse" wagenveren, zij het dat ze nog iets groter en lomper waren. Ook zij hadden geen aparte voetgangersgedeeltes, maar ook hadden deze wagenveren oorspronkelijk geen RIJKLEPPEN! Het dek hield ineens op. Het werd door een handbediend draaihek afgeschermd. Als die wagenveren aan de kant kwamen werd er van de walkant een klein rijklepje neergelaten. De rijklep zat dus op de wal i.p.v. op de boot. Deze wagenveren hebben zo maar kort gevaren. Dat gedoe met die rijkleppen was gewoon een mislukking, maar ook het hydraulische gedeelte wat dat rijdek op-en neer bewoog was een drama. Ze zijn later, ca. 1917, verbouwd en kregen toen ook aangehangen rijkleppen, mede omdat ook het auto/vrachtautoverkeer op gang begon te komen. Deze allereerste veren (1 en 2) hadden echte "schroefpoten" om het rijdek omhoog te schroeven. In de praktijk werkte dit evenwel niet. Veel slijtage en mankementen waardoor het onderhoud de pan uit rees. Daarom zijn de no. 1 en 2 al vrij snel vervangen door de 3,4 en 5, standaard met rijkleppen aan boord, en een nieuw hydraulisch schroefsysteem (liep via tandwielen langs die staanders i.p.v. losse schroeven aan de onderkant).
Hier de wagenveren in Madurodam.

Het systeem van het wagenveer was een uitvinding uit het eind van de 19e eeuw van gemeentewerken Rotterdam naar een al bestaand voorbeeld wat in Engeland voer op de rivier Clyde. Men had namelijk steeds meer problemen bij het Katendrechtse veer met de paard-en-wagens. Bij laag of hoog water hadden die steeds meer moeite om op of van de veerboot af te komen. Auto’s bestonden er namelijk niet. De Wagenveren zijn dus eigenlijk ontworpen voor paard en wagen en NIET voor auto’s/vrachtwagens!! Door nu de hoogte van de boot aan te passen aan de stand van het water kwam de veerboot altijd recht voor de steiger te liggen waardoor de paarden heel makkelijk op- en af konden rijden! De bestuurbaarheid van dergelijke vaartuigen is altijd een probleem gebleven. Bij mijn weten varen er nergens in de wereld meer soortgelijke ponten. Eigenlijk best jammer, want het waren absoluut unieke ontwerpen!

Laatste vaart van het wagenveer met Koningin Juliana aan boord.
foto’s en tekst ©Simon Plomp archief Jos Telleman

Hier kunt u anno 2020 meevaren met de 

12 opmerkingen:

  1. Wat gaaf! Wat had ik dat graag zelf meegemaakt. Ik zou de hele dag heen en weer gevaren zijn. Een mooi stukje geschiedenis en nu, door jouw weblog, voor altijd voor het nageslacht bewaard! Prachtig!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Mooi en zeer informatief verhaal.
    Mijn dank!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Mooi verhaal en mooie foto's maar volgens mij kwamen de wagen veren pas na 1911 in de vaart.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Heerlijk om zoveel nieuwe informatie over deze oude veerboten te lezen. Ik kan ze me ook nog goed herinneren omdat ik als jochie van een jaar of 10 altijd aan het Hoofd aan het spelen was met mijn vriendjes. Ook op de pontons waar de personeelsboten van Shell (Koninginneplaat, Prinsenplaat?) aanlegden, vlak bij de bijbehoorende rijwielstalling naast Hotel Cafe Restaurant "De Maas". Het is natuurlijk een hele tijd geleden en misschien bedoelen we hetzelfde, maar ik dacht dat de stadsponten aan de overkant ergens anders aanlegden. Een bij het einde van wat nu de Petroleumweg is, de openbare weg tussen de twee Shell terreinen. Dit is een paar honderd meter stroomopwaarts tegenover het Deltahotel. De ander kwam inderdaad aan in de buurt van de Vondelingenweg, bij de mond van de 1ste Petroleumhaven. Was dat waar het Pakhuismeester tankenpark was?

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Wie weet waar ze gebouwd zijn die wagenveren dat blusfort is verbouwd

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Dit jaar (2013) verscheen het boek ‘Bonn & Mees Van scheepswerf tot hijsspecialist’ ter gelegenheid van het 125 jarig bestaan van het bedrijf. Op de bouwlijst van die werf staan Wagenveer 1, 2, 3, 4 en 5 respectievelijk bouwnummer 216, 273, 286, 287 en 288 gebouwd in opdracht van de gemeente Rotterdam in respectievelijk 1911, 1915 en de nummers 3 t/m 5 in 1927. Op pagina 50 van het boek staat een kort stukje over nummer 1 met als illustratie de voorkant van de Wereldkroniek van 10 juni 1911 met de foto die op de website het bijschrijft “Hier een uit 1911 zie je het wagenveer aankomen te Katendrecht.” heeft meegekregen, duidelijk de foto van de ingebruikname van het wagenveer.Op pagina 52 en 53 van het genoemde boek staat een uitgebreid artikel over deze wagenveren.
    Zie voor de digitale bouwlijsten van Bonn & Mees:

    http://www.lvbhb.nl/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=1056:bouwlijst-de-boer-en-bonnamees-bp211&catid=112:geschiedenis-bronnenverzamelingen&Itemid=137

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Hallo, als eerst wil ik zeggen dat het zowel een interessant als leuk artikel is. Er staat veel goede informatie in. Ik ben mij sinds kort over dit thema aan het inlezen. Heb hier veel aan gehad. Bedankt

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Wagenveer 3 voerde naar het Tankhoofd.
    Erg leuk artikel. Op internet staan plaatjes van het naar blusboot omgebouwde wagenveer, zelfs 1 in actie.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Vond deze site nadat ik dit fragment van wagenveer 5 had gevonden https://youtu.be/kP3AI5En5Qg?t=608

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Mooie foto's en uitleg van hun functie. De wagenveren maakte deel uit van de in 1900 door Gemeente Rotterdam opgerichte rederij "Heen en Weer". Al vanaf Karel de Stoute ,15e eeuw, werd er bij Rotterdam overgezet. Later bij groeien van de stad steeds meer en werd dat gedaan door Pachters die vergunning kregen om over te zetten. In 1900 besloot gemeente zelf ook met 3 veerboten deel te nemen (1 daarvan ex. Heen en Weer III vaart nog,heden "Fram").Deze veerboten gebouwd bij werf Bonn & Mees te Rotterdam waren kopieën van reeds enkele eerder gebouwde veerboten aldaar. Uit 1892,1894,1895 en 4 stuks in 1899. In 1909 nam de gemeente ook alle andere veerdiensten van pachters over en was gehele overzet regio Rotterdam in handen van de gemeente. De Padang X uit 1902 van zo'n pachter werd "Heen en Weer X" en vaart heden nog onder de naam Boekanier. Tevens werden in 1909 nog 2 grote voet/fiets veren gebouwd waarvan ook nog steeds 1 rond vaart en onlangs weer herdoopt is in oorspronkelijke naam. Heen en Weer VX. Vanaf 1911 dus ivm toenemende autoverkeer werden ook deze Wagenveren gebouwd en ingezet om vlotte oever verbinding tussen noord en Zuid te realiseren. De schepen Fram en Boekanier zijn beide volledig nog herkenbaar als hun periode 1948-1969 waarbij dekhuis geplaatst en dieselmotor ipv stoom. Alle 3 de nog varende schepen hebben die originele dieselmotor.De Heen en Weer XV heeft geen dekhuis meer heden en kun je stellen dat weer beeld uit 1909 enig is. Schepen zijn gebouwd als open dek schepen met onderdeks 1e en 2e klas verwarmde ruimtes. IN 2018 heeft de Fram, ex Heen en Weer III, weer even een weekend haar oorspronkelijke Veerdienst uitgevoerd Rotterdam-Katendrecht tijdens Open Monumenten dagen.Afvaart is van de behouden Veerstoep uit 1901. Is een 360gr film dus met de muis beeld draaien. https://www.youtube.com/watch?v=R_fyAAXepaA&list=PLJ_pMas5PxMtPrLs6CTc_-4cGKt7LEVBd&index=31

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Mijn opa, Piet Stempels, was tot zijn pensioen,omstreeks 1956, kapitein. Mooi om dit stuk nostalgie te zien.

    BeantwoordenVerwijderen